Met deze woorden richt de Franse generaal Charles de Gaulle zich op 25 augustus 1944 voor het stadhuis van Parijs tot de inwoners van de Franse hoofdstad. ?s Middags heeft de leider van de Vrije Fransen na vier jaar afwezigheid zijn voeten weer op Parijse bodem gezet. Een dag eerder zijn de eerste tanks van de Tweede Pantserdivisie van generaal Philippe Marie Leclerc het stadhuisplein opgerold. Parijs, dat door Hitler met een totale verwoesting was bedreigd, is na vier jaar onderdrukking weer vrij.
In zijn toespraak rept De Gaulle met geen enkel woord over de bijdrage van de geallieerden aan de bevrijding. Een bedankje aan het adres van de Amerikanen en de Engelsen kan er niet van af. ?Feitelijk gesproken was het onjuist wat De Gaulle zei?, vertelt Charles Cogan, historicus aan Harvard University in het Amerikaanse Cambridge, die een biografie over De Gaulle schreef. ?De Gaulle had met generaal Eisenhower afgesproken dat de Tweede Franse Pantserdivisie als eerste Parijs zou binnentrekken. Tegelijkertijd kwamen ook Engels-Amerikaanse eenheden vanuit het zuiden de stad binnen. Bovendien was de Franse pantserdivisie niet bij de invasie in Normandi? betrokken geweest.?
Toch koos De Gaulle zijn woorden bewust, denkt Cogan. ?Hij wilde het Franse volk uit zijn malaise halen, het moreel opvijzelen door zijn landgenoten het idee te geven dat de Fransen Parijs hadden bevrijd. Wat natuurlijk ver bezijden de waarheid was.?
De toespraak van De Gaulle vond plaats in een bijzondere context vol emoties, zegt historicus Philippe Oulmont, verbonden aan het Institut Charles de Gaulle in Parijs. ?Het was weliswaar delicaat, maar De Gaulle sprak in Parijs als Fransman tot de Fransen; niet als historicus maar als politicus met bepaalde bedoelingen. De voorlopige regering van Frankrijk was nog niet erkend en De Gaulle moest laten zien dat Frankrijk zich achter hem had geschaard en dat hij het land vertegenwoordigde.?
Veel behoefte om de Amerikanen en Engelsen te bedanken, zal De Gaulle echter niet hebben gevoeld gezien zijn relatie met de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt, en de Britse premier Winston Churchill. Die was ronduit slecht, zeggen zowel Cogan als Oulmont. ?Vooral die met Churchill werd in de loop van de jaren steeds slechter?, aldus de Amerikaan.
Rechtse avonturier
De eerste ontmoeting tussen De Gaulle en Churchill vindt plaats op 9 juni 1940. De Gaulle is dan drie weken generaal en vier dagen lid van de Franse regering. Premier Paul Reynaud, die niet wil capituleren voor nazi-Duitsland, heeft voor de generaal een speciale opdracht: hij moet de Britten ertoe overhalen hun luchtmacht in te zetten voor de verdediging van Frankrijk. Churchill, die inziet dat Frankrijk niet meer valt te redden, weigert, maar ziet in De Gaulle wel een welkom alternatief voor zijn d?faitistische collega?s. Samen proberen ze de geest van verzet in het leger en de regering levend te houden. Tevergeefs. Op 16 juni draagt Reynaud de macht over aan maarschalk Philippe P?tain, die met Duitsland een wapenstilstand overeenkomt.
Een dag later vliegt De Gaulle naar Londen. Daar erkent Churchill hem als de ?leider van alle vrije Fransen, waar ze zich ook mogen bevinden, die zich bij hem aansluiten ter ondersteuning van de geallieerde zaak.? Op 18 juni verklaart De Gaulle via de BBC-radio dat ?de vlam van het Franse verzet niet mag doven en niet zal doven.? Vrij Frankrijk is geboren.
Op Washington maakt de onbekende generaal geen indruk. Roosevelt beschouwt De Gaulle niet als de offici?le vertegenwoordiger van zijn land. Voor hem is ?de man van 18 juni? slechts een generaal die een verzetsbeweging heeft georganiseerd; geen politicus die door zijn volk is gekozen om het lot van zijn land in handen te nemen. ?De antikoloniale Roosevelt was voor Franse begrippen links geori?nteerd en beschouwde De Gaulle als een rechtse, bijna fascistische avonturier?, zegt Oulmont.
Een prominente Fransman als Alexis L?ger denkt er in die tijd net zo over. In Roosevelt ziet hij ?de garantie voor de democratie van Frankrijk?, zoals hij hem zelf zal toevertrouwen. De opvattingen van L?ger, een van de Franse adviseurs van Roosevelt, hebben de gedachten van de president omtrent De Gaulle behoorlijk ?vergiftigd?, beweert Cogan. Persoonlijke motieven speelden daarbij een voorname rol. ?Op het moment dat De Gaulle in juni 1940 deel ging uitmaken van de regering werd L?ger uit het kabinet verwijderd. Dat heeft hij de generaal altijd persoonlijk kwalijk genomen.?
Syri?
Gebrek aan chemie is een andere oorzaak voor de slechte verstandhouding tussen De Gaulle en Roosevelt, vertelt Cogan. ?De Gaulle had de typische Franse trek om te zeggen wat hij dacht en deed geen moeite om op Roosevelt een goede indruk te maken. De koppige Roosevelt was daar juist erg gevoelig voor. Beiden wilden de eerste viool spelen.?
Ook Oulmont erkent het moeilijke karakter van De Gaulle. ?Hij was net zo arrogant en onverzoenlijk als zijn positie zwak was. De mensen rond De Gaulle vonden dat hij vaak te ver ging, net zoals Churchill voor zijn eigen omgeving onverdraaglijk was. Het waren buitengewone personen met een verschrikkelijk karakter. Maar dat hadden ze nodig om te kunnen doen wat ze hebben gedaan.?
Het kost De Gaulle dan ook weinig moeite om zich met enige regelmaat de toorn van Roosevelt op de hals te halen. Een woede die steeds vaker wordt gedeeld door Churchill, die het machtige Amerika niet van zich wil vervreemden. Al in augustus 1940 verbruit De Gaulle het definitief bij Roosevelt. Nadat de Vrije Fransen de ?Franse? gebieden Tsjaad, Congo en Kameroen hebben veroverd, willen ze de strategisch belangrijke havenstad Dakar bezetten. De Frans-Britse operatie loopt uit op een drama. De hoop dat de Vichy-troepen zullen overlopen naar De Gaulle, blijkt ijdel. De vrije Fransen moeten zich terugtrekken om een burgeroorlog te voorkomen.
Roosevelt haalt daarop de banden met Vichy verder aan. Frankrijk beschikt nog altijd over een redelijke strijdkracht -vooral een sterke marine- en de Amerikaanse president hoopt P?tain te bewegen tot verzet tegen Duitsland. Dat de Franse overheid intussen actief meewerkt aan discriminatie en later de uitroeiing van de Joden, lijkt van minder groot belang.
Ook Churchill volgt een tijdlang die politiek, maar geeft die in het voorjaar van 1941 op als hij inziet dat P?tain geenszins van plan is om de strijd met Duitsland aan te gaan. In die periode heeft hij ook zijn eerste grote aanvaring met De Gaulle.
Pearl Harbour
Wanneer het Vichy-bewind in mei 1941 de luchthavens in het Franse Syri? ter beschikking stelt aan de Duitsers, besluiten de Vrije Fransen en de Engelsen het gebied te veroveren. Nadat de Franse troepen zijn verslagen, laat Churchill weten dat ?Engeland niet in Syri? heeft gevochten om de gaullisten de plaats te laten innemen van Vichy.? Een furieuze De Gaulle ziet hierin een poging van de Britten om de Fransen uit het Midden-Oosten te verjagen.
Kort na de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 gaat de grote wens van Churchill in vervulling: de Verenigde Staten -die tot dan toe niets met de oorlog te maken wilden hebben- mengen zich actief in de strijd. De Anglo-Amerikaanse harmonie kent ??n dissonant: het probleem Frankrijk. Churchill zit tussen twee vuren. Enerzijds heeft hij zich loyaal verklaard aan het vrije Frankrijk, anderzijds negeert zijn bondgenoot, die nog steeds vasthoudt aan zijn Vichy-politiek, De Gaulle volledig.
Churchills loyaliteit wordt zwaar op de proef gesteld als De Gaulle in 1942 zonder toestemming van de geallieerden de Franse eilanden Saint-Pierre-et-Miquelon voor de kust van Canada laat bezetten. De Fransen hebben lucht gekregen van het Amerikaanse verzoek aan de Canadezen om de radiozenders op de eilanden te controleren. Die zouden worden gebruikt om aan Duitse onderzee?rs de aanwezigheid van geallieerde schepen door te geven. Het nieuws dat Canada -deel van het Britse imperium- Franse eilanden zal betreden, vormt voor De Gaulle aanleiding om zijn plan waarop hij al langer heeft zitten te broeden, onmiddellijk uit te voeren. De Amerikanen zijn ziedend.
De kloof wordt alleen maar groter als eind 1942 de Britten en Amerikanen buiten medeweten van De Gaulle (Frans) Noord- en West-Afrika binnenvallen. Roosevelt hoopt dat de Franse troepen Vichy zullen laten vallen, als de geallieerden voet op Frans-Afrikaanse bodem hebben gezet. Daarna wil hij een overeenkomst sluiten met de rivaal van De Gaulle, Henri Giraud, een Franse generaal van onbesproken gedrag die uit Duitse gevangenschap is ontsnapt.
Casablanca
De vlieger van Roosevelt gaat niet op. Hoewel de invasie succesvol verloopt, willen de Franse militairen alleen maar de bevelen van Fran?ois Darlan opvolgen. Met deze Vichy-admiraal, die besluit de zijde van de geallieerden te kiezen, sluit Roosevelt na een paar dagen onderhandelen een akkoord. De admiraal wordt daarop tot leider van de Vrije Fransen in Noord-Afrika gebombardeerd. Lang geniet Darlan niet van zijn nieuwe functie. Op 24 december wordt hij in Algiers doodgeschoten door een Franse vrijheidsstrijder. Als zijn opvolger wijst Roosevelt Giraud aan.
Tijdens een topontmoeting in het Marokkaanse Casablanca in januari 1943 probeert Roosevelt, die beseft dat eenheid is geboden, ?de bruidegom? De Gaulle met ?de bruid? Giraud ?in bed te krijgen.? De Gaulle weigert echter naar Afrika te komen. Hij kan het niet opbrengen om op aangeven van een Britse premier naar Frans grondgebied te komen om daar vrede te sluiten met voormalige leden van Vichy – een regime dat hem in 1940 bij verstek ter dood heeft veroordeeld en in Afrika duizenden slachtoffers onder Fransen (en Britten) heeft gemaakt.
Toch gaat De Gaulle uiteindelijk overstag, omdat hij het zich niet kan veroorloven met Churchill en Roosevelt -die hij in Casablanca voor het eerst ontmoet- te breken. De handdruk met Giraud is er echter ??n voor de B?hne. De man met wie De Gaulle wordt gedwongen samen te werken in het Franse Comit? voor Nationale Bevrijding, weet hij al spoedig op een zijspoor te rangeren.
In deze periode bevindt de relatie tussen de drie oorlogsleiders zich op een absoluut dieptepunt. Na terugkeer uit Casablanca verklaart Roosevelt tegenover zijn vrouw: ?Generaal De Gaulle is een soldaat, zeker patriottisch, toegewijd aan zijn land, maar hij is tegelijkertijd politicus en sektari?r en bij hem zijn, denk ik, alle eigenschappen van een dictator aanwezig.? In Londen houdt de Britse geheime dienst De Gaulle -die van Churchill geen toestemming krijgt om Groot-Brittanni? te verlaten- nauwlettend in de gaten.
Tranen
Op 4 juni stelt Churchill De Gaulle op de hoogte van de invasieplannen, waar hij al die tijd buiten is gehouden. Van de Franse generaal wordt vervolgens verwacht dat hij via de radio het Franse volk zal toespreken. De Gaulle is geschokt als hij de tekst die hij moet voorlezen, krijgt voorgeschoteld. Voor het Franse Comit? voor Nationale Bevrijding, dat De Gaulle als voorlopige regering in gedachten heeft, is geen plaats ingeruimd. Roosevelt heeft voor Frankrijk namelijk dezelfde behandeling in petto als voor Duitsland; het land moet onder voorlopig Amerikaans bestuur worden geplaatst.
De Gaulle weigert de tekst voor te lezen en dreigt bovendien de Franse verbindingsofficieren die aan de invasie zullen deelnemen, terug te trekken. In de nacht van 5 op 6 juni, als de eerste paratroepers al op weg zijn naar Frankrijk, heeft Churchill weer daverende ruzie met De Gaulle. De premier wil de ?vijand van Engeland? laten afvoeren, ?desnoods geboeid?, terwijl de Fransman zijn bondgenoot uitmaakt voor ?gangster.?
Na nachtelijk heen-en-weergependel van de adviseurs van beide heren, die zoals gewoonlijk de plooien weer moeten gladstrijken, lijkt De Gaulle op 6 juni toe te geven. Voor de radio trekt De Gaulle zich echter niets aan van zijn opdracht en roept het Franse volk op zich te houden aan de instructies van de Franse regering. Ontroerd door zoveel moed en koppigheid, rollen Churchill de tranen over de wangen.
Onder druk van zijn omgeving geeft de nog steeds gepikeerde Churchill De Gaulle op 14 juni toestemming om naar Frankrijk te vertrekken. Al bij zijn aankomst in Bayeux blijkt dat de generaal in de afgelopen tijd is uitgegroeid tot h?t symbool van het Franse verzet, die geen dictator hoeft te zijn om toch alle Fransen achter zich te krijgen. Eindelijk ziet Roosevelt in dat hij niet meer om De Gaulle heen kan. Politicus als hij is, nodigt hij hem meteen uit in Washington, waar hij met alle ?gards wordt ontvangen.
Terug in Frankrijk wijst De Gaulle onverstoorbaar zijn eigen mensen aan om in de bevrijde gebieden een nieuw lokaal bestuur op te zetten. Uiteindelijk erkennen Roosevelt en Churchill in oktober 1944 het Franse Comit? voor Nationale Bevrijding als tijdelijke regering van Frankrijk en De Gaulle als zijn leider. ?De Franse regering is blij dat ze bij haar naam wordt genoemd?, luidt de korte reactie van De Gaulle.
Modelvolk
In hoeverre de oorlogservaringen van De Gaulle tijdens zijn latere presidentschap (1958-1969) een rol hebben gespeeld en nog altijd doorwerken, is moeilijk te zeggen. Feit is wel dat De Gaulle de Angelsaksen regelmatig heeft dwarsgezeten. In 1966 trok hij de Franse troepen terug uit de militaire structuur van de NAVO. Een jaar later sprak hij voor de tweede keer zijn veto uit over het Britse lidmaatschap -?het Amerikaanse paard van Troje? – van de Europese Gemeenschap. Verder liet de president weinig gelegenheden onbenut om zijn kritiek op Washington te spuien, bijvoorbeeld in de Vietnamoorlog.
?De Gaulle heeft een blijvend effect op de Frans-Amerikaanse relatie gehad?, vindt Cogan. ?Die is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog nooit meer echt goed geweest. Het Franse volk zag de Amerikaanse afwijzing van De Gaulle als een afwijzing van Frankrijk.?
Oulmont wil niet beweren dat er sinds 1945 weinig is verbeterd. Er is volgens hem echter sprake van historische en culturele verschillen. ?Enerzijds is er de Frans-Amerikaanse broederschap die teruggaat tot de Amerikaanse onafhankelijkheid in de 18e eeuw. Anderzijds is er sprake van irritatie tussen twee landen, die allebei een eigen messiaanse boodschap hebben. Beide zien zich als het modelvolk, als drager van universele waarden. Een van de verschillen is dat het Franse messianisme absoluut niet religieus is, terwijl dat in de VS juist een belangrijke rol speelt.?
Door Dick Tromp
Bron Reformatorisch Dagblad
