Elke dag lopen de golfers met hun karretjes over de graven van Nederlandse verzetshelden. Een frontale aanval van de Amersfoortse Courant bracht de golfclub onlangs ernstig in verlegenheid. Een golfbaan aanleggen over de rustplaatsen van nazi-slachtoffers: dat is tekenend voor de onverschilligheid waarmee Amersfoort en Leusden hun oorlogsverleden bejegenden, vond de krant. Een reeks artikelen dwong de twee gemeenteraden met geld over de brug te komen. Maar, vinden de overlevenden, er moet nog veel meer gebeuren.
Gisteren herdachten ze de bevrijding van het kamp, en wijdden ze het nieuwe herinneringscentrum in. Honderden ex-gevangenen stonden gisteren bij elkaar op het voormalige kampterrein. Precies zoals ze 55 jaar geleden op appèl stonden.
Ze zijn verbonden door de speciale behandeling die ze als jonge mannen kregen van de sadistische knuppelaar Oberle, de Nederlandse SD’er Westerveld (voor de oorlog rijwielhersteller in Zutphen), de nazi’s Berg (een Keulse politieman) en kampcommandant Joseph Kotalla (al voor de oorlog krankzinnig verklaard in Duitsland). Veertigduizend gevangenen gingen via ‘Amersfoort’, 20.000 gingen verder naar Duitsland, duizenden vonden in Amersfoort de marteldood. Onder hen waren honderden Joden en 77 Russische krijgsgevangenen. Volgens ooggetuigen onderscheidde het kamp zich van andere Nederlandse kampen door het plezier van de beulen in sadisme, willekeur en zware mishandeling.
De Amersfoortse rabbijn J. Jacobs leest een zelfgemaakt gedicht voor: ,,Vrijheid is een goed, waarvoor wij streden./ Toen, nu, in de toekomst, in het heden./ Maar als die vrijheid leidt tot alles kan en alles mag,/ als normen en waarden overstijgen het G’ddelijk Gezag,/ dan kunnen de tijden wederkeren,/ die wij nu gedenken, om hen te eren./ Zij die de prooi werden van beesten,/ die heersten over de toekijkende meesten./ Terwijl die meesten geschokt, verbaasd en wellicht koud,/ zich voornamelijk bekommerden om het eigen behoud.” Voor inspecteur C. Biezeveld, officieel ‘bewaarder’ van de kampresten is de herdenking een hoogtepunt: ,,Maandenlang hebben we tevergeefs bij de gemeenten om geld gevraagd, omdat het laatste restant van ‘Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort’ werd bedreigd: de twee muurschilderingen van Laszlo Weiss, op een muur van het kantoortje van Kotalla. Het geld kwam er, en in twee maanden tijd is er rondom deze muur een modern gebouwtje opgetrokken met een speciale klimaat-regeling, om de schilderijen te beschermen. Nu is dit eindelijk een plaats voor rouwverwerking en herdenking.”
De Hongaarse Jood Weiss heeft met de muurschilderingen zijn leven niet kunnen redden. Toen het kunstwerk af was, ging hij alsnog op transport. De man die voor hem de verf mocht mengen, Sjors Kopinsky, was er wel. Pas onlangs maakte hij zijn familie voor het eerst deelgenoot van de ondergane martelingen. Hij had ze tot dan toe zelfs niet kunnen vertellen dat hij Joods is. Veel bejaarde bezoekers zijn vandaag samen met hun kinderen gekomen. Veertigers en vijftigers zoeken naar sporen van de vermoorde vader, die men nooit gekend heeft. ,,Ik zoek mensen die hem gekend hebben. En hoe ouder ik wordt, hoe groter die aandrang”, zegt Frederik Bolks. Zijn vader is op 29-jarige leeftijd gefusilleerd ter vergelding van de moord op Rauter.
Politie-inspecteur Biezeveld is tevens bestuurslid van de Vereniging Kinderen van Verzetsdeelnemers, samen met verzetsman Gerrit Kleinveld. De laatste is de enige gevangene die ooit ontsnapte uit de beruchte ‘Bunker’ (Het verhaal is in 1992 verfilmd met Thom Hofman in de rol van Kleinveld.) Het Johan van Oldenbarnevelt Gymnasium en de politieschool boden de bezoekers gisteren boekjes over het kamp aan. En de gemeentebesturen veranderen hun nonchalante houding, te oordelen naar de witte borden langs de toegangswegen, waar met grote zwarte letters ‘Kamp Amersfoort’ op staat. Twee hoofdrolspelers in de affaire-Kamp Amersfoort zijn echter nog niet overtuigd van een innerlijke verandering bij de betrokken bestuurders. Inspecteur Biezeveld zou wel graag zien, dat de fusilladeplaats met het nationaal monument ‘De Stenen Man’ netjes werd bijgehouden. Hij vindt het verschrikkelijk, dat onwetende mensen er hun honden hun behoefte laten doen. ,,En ik probeer de muurschilderingen van Laszlo Weiss een monument te maken, maar de gemeente en de Rijksdienst voor Monumentenzorg nemen niet eens de moeite om te reageren.”
Ook hoofdredacteur Jaap Lodewijks van de Amersfoortse Courant wil dat er alsnog ,,recht wordt gedaan aan hen die met hun bloed Amersfoortse grond hebben geheiligd”.
